Μαθαίνοντας για τους κινδύνους των φιδιών

Του ε.α.Αντιστρατήγου Π.Σ. Γιάννη Σταμούλη

Με αφορμή το σοβαρό περιστατικό με το δάγκωμα φιδιού στην εθελόντρια  που κλήθηκε να βοηθήσει στην απομάκρυνσή του, στη Θεσσαλονίκη, χρήσιμο είναι να μάθουμε για το ερπετό που ζει και στη χώρα μας και όχι λίγες φορές κινείται εκεί που κινούμαστε, ή και το αντίστροφο.

Πέρα από το πρόσφατο περιστατικό, από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, στη χώρα μας, υπολογίζεται ότι δαγκώνονται μέχρι και 200 άτομα από οχιά, και από το 2000 έως και το 2014, 6 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.(1)

Σαφώς το δάγκωμα το φιδιών είναι μια ιδιαίτερη σοβαρή αιτία κινδύνου θανάτου σε όλο τον κόσμο, μια και ευθύνεται για 63.400 θανάτους κάθε χρόνο, με τους περισσότερους στη Ινδία, Πακιστάν, Νιγηρία, Δημοκρατία του Κογκό (2).

Σύμφωνα με τον βιολόγο-ερπετολόγο και μέλος της Ελληνικής Ερπετολογικής Εταιρείας Ηλία Στραχίνη στην Ελλάδα, από τα περίπου 70 είδη ερπετών που  υπάρχουν,  μόνο 7 φίδια  φέρουν δηλητήριο. Τα 5 ανήκουν στην οικογένεια των Εχιδνιδών (Οχιές) με σχετικά ισχυρό δηλητήριο, ενώ τα υπόλοιπα 2 στην οικογένεια των Κολουβρίδων με ασθενές δηλητήριο.(3)

Οι Οχιές αν νιώσουν απειλή, αρχικά μείνουν ακίνητες ώστε να μην γίνουν αντιληπτές. Εάν νιώσουν πως έγιναν αντιληπτές θα προσπαθήσουν να απομακρυνθούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Στην περίπτωση που νιώσουν παρουσία κοντά τους, σε απόσταση λιγότερη του μισού μέτρου. αρχίζουν να «σφυρίζουν» και κουλουριάζονται σε θέση άμυνας, έχοντας στραμμένο το κεφάλι τους προς την απειλή και είναι έτοιμες να χρησιμοποιήσουν την άμυνά τους, το δάγκωμα.

Τα πέντε επικίνδυνα φίδια της οικογένειας αυτής είναι η οχιά, η οθωμανική οχιά, η οχιά της Μήλου, ο αστρίτης και η νανόχεντρα.

 Πηγή: http://www.herpetofauna.gr

Τα δύο λιγότερο δηλητηριώδη της οικογένειας Κολουβρίδων είναι: ο σαπίτης και το το αγιόφιδο.


Σαπίτης                                                Αγιόφιδο
          Πηγή: http://www.herpetofauna.gr

Από τα υπόλοιπα ερπετά κανένα άλλο δεν φέρει δηλητήριο, είτε πρόκειται για φίδι, σαύρα, χελώνα ή αμφίσβαινα και είναι όλα τους απολύτως ακίνδυνα για τον άνθρωπο. Μερικά αμφίβια στην χώρα μας αν χειριστούν βίαια εκκρίνουν ως άμυνα τοξικές ουσίες από αδένες που βρίσκονται στο δέρμα τους, όπως οι Σαλαμάνδρες και κάποιοι Φρύνοι. Οι ουσίες αυτές είναι ακίνδυνες για τον άνθρωπο όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα, αλλά μπορεί να προκαλέσουν κάποια συμπτώματα αν έρθουν σε επαφή με τα μάτια, με κάποια πληγή ή στην ακραία περίπτωση της κατάποσης.

Σύμφωνα με το εγχειρίδιο πρώτων βοηθειών του ΕΚΑΒ (4) η βαρύτητα της δηλητηρίασης εξαρτάται από την ηλικία, γενική κατάσταση, θέση και βάθος δήγματος, το μέγεθος του φιδιού και αν μετακινήθηκε ή όχι το θύμα.

Οι επιδράσεις των δηλητηρίων των φιδιών χωρίζονται σε δυο κατηγορίες:

ΤΟΠΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: πόνος, οίδημα, μελανιές, φυσαλίδες που επεκτείνονται μέσα σε μερικές ώρες. Οι φυσαλίδες μπορεί να επιμολυνθούν από μικρόβια και να εξελιχθούν σε γάγγραινα.

ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ (σε περίπτωση που απορροφηθεί το δηλητήριο): εμετός, αδυναμία, ζάλη, ρίγος με πυρετό, εφιδρώσεις, αιμορραγικές εκδηλώσεις, ταχυκαρδία, υπόταση, shock, πνευμονικό οίδημα, οξεία νεφρική ανεπάρκεια.

Για την αντιμετώπιση της κατάστασης συνίσταται:
Όχι περπάτημα
Καθησυχασμός του θύματος
Ακινητοποίηση του άκρου κάτω από το ύψος της καρδιάς
Καθαρισμός της πληγής, με νερό και σαπούνι
Όχι πάγο στο τραύμα
Όχι ίσχαιμος περίδεση
Όχι χορήγηση καφέ και αλκοόλ
Όχι σύλληψη του φιδιού, προσπαθούμε να θυμηθούμε το χρώμα και το σχήμα του, έτσι ώστε να μπορούμε να το περιγράψουμε
Διακομιδή σε νοσοκομείο
Μετά από δήγμα φιδιού, χρειάζεται να γίνει αντιτετανικός ορός.
Αντιοφικός ορός γίνεται μόνο στο νοσοκομείο και δεν είναι πάντα απαραίτητος. Η χορήγηση αντιοφικού ορού μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση ή ακόμα και αναφυλαξία σε άτομα που είναι αλλεργικά.

Επιπροσθέτως το Metropolitan Hospital στις σχετικές του οδηγίες αναφέρει (5):

Το χειμώνα, τόσο τα επικίνδυνα, όσο και τα ακίνδυνα φίδια πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Ωστόσο, κάποια στιγμή, που διαφέρει από είδος σε είδος αλλά και από φίδι σε φίδι του ιδίου είδους, τα φίδια ξυπνάνε. Για τις οχιές αυτό συμβαίνει το Μάρτιο.

Από τότε και μέχρι και τον Ιούνιο όσοι για οποιοδήποτε λόγο κινούνται σε ύπαιθρο ή υπαίθριους χώρους, έχουν μια μικρή πιθανότητα να δουν μια οχιά, με πιο πιθανό απλώς να την ακούσουν καθώς τόσο αυτή όσο και τα υπόλοιπα φίδια, αντιλαμβάνονται τον άνθρωπο πριν αυτός τα αντιληφθεί και ενστικτωδώς τον αποφεύγουν.

Τα φίδια είναι δραστήρια καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας. Ωστόσο, οι οχιές δεν «συμπαθούν» τις υψηλές θερμοκρασίες (παρόλο που την άνοιξη μπορεί να τις δούμε να «λιάζονται»), οπότε τους καλοκαιρινούς μήνες δραστηριοποιούνται τη νύχτα.

Οι οχιές στην Ελλάδα δεν διαθέτουν τόσο ισχυρό δηλητήριο που να μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, και ότι το δηλητήριό τους έχει κυτταρολυτική και όχι νευροτοξική δράση όπως π.χ. το δηλητήριο της κόμπρας. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει χρόνος για μεταφορά σε νοσοκομείο (χρειάζονται κάποια 24ωρα χωρίς νοσηλεία για να χάσει κάποιος τη ζωή του μετά από δάγκωμα οχιάς στην Ελλάδα).

Επιπλέον, ο πανικός αυξάνει την πιθανότητα μιας λάθος αντίδρασης που θα επιβαρύνει την κατάσταση αλλά και τον καρδιακό ρυθμό, κάτι που με τη σειρά του επιταχύνει την κυκλοφορία του δηλητηρίου, αυξάνει το ρυθμό του μεταβολισμού και την εξέλιξη των συμπτωμάτων.

Ελέγξτε το δάγκωμα: το δάγκωμα της οχιάς αφήνει διπλή πληγή με δύο «παράλληλα» χαρακτηριστικά σημάδια. Ωστόσο, αυτό αφορά περισσότερο τους ειδικούς στο θέμα επιστήμονες και τους καλώς γνωρίζοντες, οπότε ακόμα και αν δεν δείτε τα σημάδια μη ρισκάρετε, ακολουθήστε τη διαδικασία βήμα-βήμα. Αφαιρέστε οποιοδήποτε αντικείμενο ή ρούχο θα μπορούσε να είναι σε επαφή με την περιοχή του δαγκώματος όσο αυτή πρήζεται (θα πρηστεί σε κάθε περίπτωση).

Κρατήστε το δαγκωμένο μέλος όσο το δυνατόν πιο ακίνητο και πιο χαμηλά από το ύψος της καρδιάς. Μην αρχίσετε να τρέχετε σε αναζήτηση βοήθειας. Καλέστε βοήθεια και περιμένετε να έρθει ή ακολουθήστε τις οδηγίες που θα σας δοθούν.

Μην πειράζετε το σημείο του δαγκώματος, μην κόβετε ή σκίζετε το δέρμα γύρω από αυτό και μην επιχειρήσετε σε καμία περίπτωση να ρουφήξετε το δηλητήριο.

Μην πιέζετε την περιοχή του δαγκώματος, μη βάζετε πάγο στο δάγκωμα, μη δένετε το δαγκωμένο μέλος, μην παίρνετε (και μη δίνετε) παυσίπονα − τη εξαιρέσει της παρακεταμόλης−, μη χρησιμοποιείτε αλκοόλ.

Απευθυνθείτε σε νοσοκομειακή δομή, έχοντας τηρήσει όλα τα παραπάνω. Έχετε δε υπόψη ότι οι οδηγίες αυτές είναι οι ίδιες και για την περίπτωση που θύμα του δαγκώματος είναι το κατοικίδιό σας: θα πρέπει να προσπαθήσετε να τις ακολουθήσετε και να το μεταφέρετε σε κτηνίατρο.

Πηγές.
(1)https://www.ethnos.gr/greece/article/108443/lathososaxeramegiatodagkomafidioy200dagkomatatoxronosthnellada
(2)https://www.ertnews.gr/eidiseis/epistimi/meleti-pano-apo-63-000-anthropoi-pethainoyn-kathe-chrono-ston-kosmo-apo-dagkoma-fidioy
(3)https://ksv.gr
(4)https://www.ekab.gr/odigies/protes-voithies/ekav-egcheiridio-proton-voitheion
(5)https://www.metropolitan-hospital.gr/el/metropolitan-blog